Σε ολόκληρη τη Γη ζουν διασκορπισμένοι Έλληνες, οι οποίοι ενδέχεται να …μιλούν διαφορετική γλώσσα, να έχουν διαφορετική πίστη αλλά όλοι μαζί και ο καθένας τους ξεχωριστά διαφυλάττουν ως το πιο ανεκτίμητο φυλαχτό την καταγωγή τους και μοιράζουν απλόχερα κάθε είδους γνώση.
Ένας τέτοιος Έλληνας ήταν και ο πρώτος Πρόεδρος της ενωμένης Αργεντινής Δημοκρατίας, το όνομά του οποίου ήταν Βλαδίμηρος Δημητρίου. Ήταν μετανάστης 4ης γενεάς και ανέβηκε στο αξίωμα αμέσως μετά το τέλος του 7ετή εμφυλίου που βασάνιζε την χώρα. Κάτι που δείχνει όσο μεγάλη εμπιστοσύνη οι εγχώριοι κάτοικοι στους Έλληνες.
Άρα οι σχέσεις Ελλήνων-Νοτιοαμερικανών τραβάει σε απίστευτα βάθη χρόνου, που μένει σε επόμενες γενεές επιστημόνων, αποδεσμευμένων από στεγανά, να ερευνήσουν.
Η οικογένεια του Δημητρίου συνδεόταν φιλικά με την μεγάλη οικογένεια Ηπειρωτών ευεργετών Ζάππα, απ’ το Λάμποβο της Β. Ηπείρου. Η οικογένεια Δημητρίου πένθησε πολύ τον θάνατο του Ζάππα (1865).
Η Αργεντινή συνδέεται και με την Θράκη, κυρίως δια μέσου του ιδιοφυούς επιχειρηματία και ευπατρίδη, Ευγένιου Ευγενίδη (εκ Διδυμοτείχου) ο οποίος – μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – συνέδεσε ατμοπλοϊκώς την Νότιο Αφρική με την Νότιο Αμερική! Εν τέλει, εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή, απ’ όπου ο οξυδερκής επιχειρηματίας διείδε το ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα κι εστράφη στην ναυτιλία των υπερωκεανίων.
Αντλήθηκαν πληροφορίες απο:
Η λέξη Αργεντινή ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική (ομηρική) ρίζα αργ- (ἀργός > ἄργυρος που αργότερα στα λατινικά έγινε Argentum) που σημαίνει φωτεινός, λαμπερός.
Η ονομασία της χώρας μάλλον οφείλεται στο ορυκτό (άργυρο) που παράγει η χώρα και προσείλκυσε τον 15ο αιώνα τους αποίκους.
Έλληνας, εκ Χιμάρας λοιπόν ο Βλαδίμηρος (Βαρθολομαίος) Δημητρίου. Στην Χιμάρα επικρατούσε αναβρασμός, οι Έλληνες δεν άντεχαν άλλο την βαναυσότητα των Τούρκων, δεν τους σήκωνε άλλο ο τόπος.
Έτσι, το 1670 μερικές οικογένειες αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες ακολουθώντας το μεγάλο ρεύμα φυγής του ελληνικού πληθυσμού, που έφευγε (κυρίως προς την ελεύθερη Ιταλία) για να μην υπηρετήσει στον τουρκικό στρατό. Μια απ' αυτές ήταν και η οικογένεια Δημητρίου. Φόρτωσαν τα λιγοστά υπάρχοντά τους και πήρανε τον μακρύ δρόμο του ξεριζωμού.
Στην αρχή περιπλανήθηκαν στην Ιταλία, πέρασαν από την Γένοβα και την Βενετία, αλλά δεν μπόρεσαν να στεριώσουν. Πήγαν στην Αθήνα και στον Πειραιά, αλλά ο παλιός κόσμος δεν τους σήκωνε κι έτσι αποφάσισαν να μεταναστεύσουν οικογενειακώς στον νέο κόσμο.
Είχαν ακούσει για μια χώρα στην άλλη άκρη της γης που ήταν πολύ πλούσια και μπορούσε να τους θρέψει. Κατά το έτος 1678 μπήκαν σ' ένα από αυτά τα πλοία που συνέδεαν τον Ατλαντικό ωκεανό και ύστερα από ένα κουραστικό ταξίδι έφτασαν στην Ουρουγουάη.
Από την Ουρουγουάη οι Έλληνες διασκορπίστηκαν σε όλην την Ν. Αμερική. Κι αυτό συνεχίσθηκε έως τις αρχές του 20ού αι. (1907-1911). Την πρώτη δεκαετία του 20ού αι. περισσότεροι από 10.000 Έλληνες κατέφθασαν ως μετανάστες στην Ουρουγουάη, ενώ περισσότεροι από 50.000 – κατά το πλείστον μικρέμποροι – έφθασαν στην Αργεντινή!
Στην Αργεντινή, που μαχόταν για την ανεξαρτησία της, ως ήρωάς της τιμάται κι ένας άλλος Έλλην, ο Ιωάννης Γεωργίου (1833-1935), από το «ανταρτοχώρι της Σάμου», Πλάτανο.
Αυτός ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που εξεμέτρησε την Παταγονία και την Γη του Πυρός (1855-1890)! Μάλιστα, όταν ο Δαρβίνος μελετούσε την περιοχή, ο Σαμιώτης συνεργάσθηκε μαζί του!
Το όνομά του και η δράση του έγιναν λαϊκό παραμύθι στην Αργεντινή! Έγινε μύθος και πέθανε σε βαθύ γήρας (102 ετών) στον Κάμπο του Μπουένος Άιρες, χωρίς ν’ αφήσει απογόνους.
Όσοι γνώρισαν τον Γεωργίου, έλεγαν πως μιλούσε για την πατρίδα του, την Σάμο, σαν να μην έφυγε ποτέ απ’ αυτήν. (Πριν απ’ αυτόν έφθανε στα λιμάνια της Ν. Αμερικής ο επίσης Σάμιος καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης, με το σκαρί του «Αχιλλεύς» – ο μετέπειτα ξακουστός πολέμαρχος του Αγώνος του 1821).
Αλλά δεν ήταν ο μόνος Έλλην πεσών για την ανεξαρτησία της Αργεντινής. Ως ήρωας αυτού του αγώνος τιμάται και ο Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου, εκ Λέσβου, ο οποίος στα στερνά, ανατίναξε το καράβι του, για να μην πέσει στα χέρια των εχθρών του, καθώς και ο Εθνικός Ήρωας της Αργεντινής, Νικόλας Κολμανιάτης απο την Ύδρα, τη ζωή και το έργο του οποίου θα αναλύσουμε σε επόμενο άρθρο.
Στην Αργεντινή (Μπουένος Άιρες) πήγε και η οικογένεια Δημητρίου. Το λιμάνι της πόλεως οργάνωσε ο Εμμανουήλ Χατζιδάκης, Δωδεκανήσιος εκ Κάσου! Αυτός διέμεινε για λίγο εν Αθήναις και το 1870 έφυγε για Αργεντινή, όπου έγινε υπεύθυνος του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας και απ’ την θέση αυτή βοηθούσε πολύ τους Έλληνες καπεταναίους που προσέγγιζαν το μεγάλο λιμάνι…
Η οικογένεια Δημητρίου πρόκοψε με σκληρή δουλειά, υπομένοντας όλες τις κακουχίες των νεοφερμένων σ' εκείνη την άγνωστη χώρα. Τα χρόνια και οι δεκαετίες πέρασαν και μετά από 4 γενιές ήρθε στον κόσμο ο Βλαδίμηρος (Βαρθολομαίος) Δημητρίου, ο οποίος, γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου 1821. Πατέρας του ήταν ο Αμβρόσιος Δημητρίου (Μήτρο στην ηπειρωτική > Μίτρε στην ισπανική.
Μέχρι και σήμερα άλλωστε τον Δημήτρη σε πολλά ελληνικά χωριά τον φωνάζουν Μήτρο ή Μήτσο για συντομία), που ήταν στρατιωτικός διοικητής του στρατού της Αργεντινής. Ο Αμβρόσιος μόρφωσε όσο καλύτερα μπορούσε τον μικρό Βλαδίμηρο. Μεγάλωσε μέσα στα βιβλία και σπούδασε δημοσιογραφία. Όμως τελικά ακολούθησε την καριέρα του στρατιωτικού όπως ο πατέρας του κι έφτασε να γίνει συνταγματάρχης πυροβολικού του αργεντινού στρατού.
Αναμίχθηκε με την πολιτική και αφού έγινε πρώτα κυβερνήτης του Μπουένος Άιρες, έβαλε υποψηφιότητα διεκδικώντας την προεδρία της Αργεντινής.
Στην διάρκεια του Παραγουανού πολέμου αυτός ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τις συμμαχικές δυνάμεις και ήταν ένας από τους λόγους που νίκησαν στον πόλεμο.
Στην διάρκεια του Παραγουανού πολέμου αυτός ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τις συμμαχικές δυνάμεις και ήταν ένας από τους λόγους που νίκησαν στον πόλεμο.
Λόγω πολιτικής αστάθειας ο Βλαδίμηρος εξορίστηκε από την χώρα και ταξίδεψε ως δημοσιογράφος στο Περού, στην Βολιβία και στην Χιλή, όπου έζησε πολλά χρόνια αρθρογραφώντας σε διάφορες εφημερίδες.
Μετά την ήττα του δικτάτορα Juan Manuel de Rosas στην μάχη του Caseros το 1852, γύρισε από την εξορία του. Αναμίχθηκε με την πολιτική και αφού έγινε πρώτα κυβερνήτης του Μπουένος Άϊρες, έβαλε υποψηφιότητα διεκδικώντας την προεδρία της Αργεντινής. Στην διάρκεια του Παραγουανού πολέμου αυτός ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τις συμμαχικές δυνάμεις και ήταν ένας από τους λόγους που νίκησαν στον πόλεμο.
Μετά την ήττα του δικτάτορα Juan Manuel de Rosas στην μάχη του Caseros το 1852, γύρισε από την εξορία του. Αναμίχθηκε με την πολιτική και αφού έγινε πρώτα κυβερνήτης του Μπουένος Άϊρες, έβαλε υποψηφιότητα διεκδικώντας την προεδρία της Αργεντινής. Στην διάρκεια του Παραγουανού πολέμου αυτός ήταν ο ιθύνων νους πίσω από τις συμμαχικές δυνάμεις και ήταν ένας από τους λόγους που νίκησαν στον πόλεμο.
Ο Βλαδίμηρος Δημητρίου στις 12 Οκτωβρίου του 1862 ορκίζεται ως ο πρώτος πρόεδρος της ενωμένης Αργεντινής δημοκρατίας, το έργο του ήταν επίπονο, καθώς έπρεπε να ανορθώσει μια χώρα που είχε καταστραφεί από τόσους πολέμους. Από τα πρώτα πράγματα που έκανε ήταν να τα βάλει με τους ισχυρούς που διαφέντευαν την χώρα και να περιορίσει την δύναμή τους.
Επεξέτεινε τις τηλεγραφικές γραμμές ενώνοντας μ' αυτόν τον τρόπο περισσότερο την αχανή χώρα και αναδιοργάνωσε με πολύ μεγάλη επιτυχία τα δημόσια οικονομικά.
Αύξησε το εξωτερικό εμπόριο ισχυροποιώντας διεθνώς ακόμη περισσότερο την Αργεντινή, προώθησε την μετανάστευση ώστε να έρθουν ακόμα περισσότεροι Ευρωπαίοι άποικοι για να συνεισφέρουν με την εργασία και τις γνώσεις τους στην χώρα.
Βοήθησε επίσης, στην δημιουργία του συντάγματος της χώρας, δίνοντας ελευθερίες στους απλούς ανθρώπους. Στην εξαετία που κυβέρνησε μέχρι τις 11 Οκτωβρίου του 1868, ανόρθωσε κυριολεκτικά την χώρα και χάραξε τα σύνορα μεταξύ των νοτιοαμερικανικών χωρών που συνόρευαν με την Αργεντινή όπως την Βραζιλία, την Ουρουγουάη και την Παραγουάη, βάζοντας τέλος στις προστριβές με τα γειτονικά κράτη.
Όταν η χώρα πτώχευσε (1890) οι Αργεντινοί θυμήθηκαν και πάλι τον Δημητρίου. Αυτός, συμφώνησε με τον στρατηγό Ρόκα και υποστήριξαν στις προεδρικές εκλογές (Μάιος 1892) τον Σάενς Πένια, έναν ανώτερο δικαστικό λειτουργό, που έχαιρε γενικού σεβασμού.
Ωστόσο ο Δημητρίου δεν ασχολήθηκε μόνο με την πολιτική… Μιλώντας άπταιστα Ελληνικά, καθώς ποτέ δεν ξέχασε τις ρίζες του, διέπρεψε στον τομέα της Λογοτεχνίας και της Ιστορίας σε σημείο που να θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές και ιστορικούς της της Αργεντινής.
Μερικά από τα έργα του είναι «Η Ιστορία του Σαν Μαρτίν» και «Η Ιστορία του Μπελγκράνο», στα οποία προσπάθησε να αναπτύξει το φρόνημα της εθνικής συνειδήσεως των Αργεντινών.
Ίδρυσε ακόμη το 1862 την εφημερίδα «Έθνος», η οποία αποτέλεσε και την πρώτη εφημερίδα της Αργεντινής! Κάποια φύλλα κυκλοφορούσαν, όπως ήταν φυσικό, στα Ελληνικά μιας και τότε στο Μπουένος Άιρες η ελληνική ήταν η δημοφιλέστερη γλώσσα , μετά την τοπική.
O Βλαδίμηρος Δημητρίου (Bartolome Mitre όπως ήταν γνωστός στην Αργεντινή) άφησε την τελευταία του πνοή στον Μπουένος Άιρες στις 19 Ιανουαρίου του 1906 και σε ηλικία 84 ετών. Πλήθος κόσμου τον συνόδεψε στην περιοχή Ρεκολέτα, όπου κηδεύτηκε αυτός ο μεγάλος άνδρας.
Για την ιστορία να αναφέρουμε πως η «Εταιρεία της υπέρ των Πατρίων Αμύνης» (που ιδρύθηκε το 1901 και στεγάσθηκε στην Ακαδημία Αθηνών) κυκλοφορούσε ένα 4σέλιδο φυλλάδιο, με τίτλο «Τα Πάτρια» – επιμέλεια των ακαδημαϊκών Γ. Χατζιδάκη, Κ. Ζησίου και του δημοσιογράφου Ι. Δαμβέργη – που κυκλοφορούσε τότε σε 20.000 δωρεάν αντίτυπα και που έφθανε και στην Αργεντινή!
Το 1924 ιδρύθηκε η ομογενειακή εφημερίδα «Πατρίς», στο Μπουένος Άιρες, από τον Γ. Παρασκευαΐδη (και είτα δ/ντή τον Αθ. Βαϊρακλιώτη). Μετά, ο πρέσβης της Ελλάδος στο Μπουένος Άιρες, Βασ. Δενδραμής, ίδρυσε την εφημερίδα «Ελλάς» (με δ/ντές τον Δημ. Λογοθέτη, έως το 1956, την θυγατέρα του Ελένη και είτα τον Λεων. Τριανταφυλλίδη). Το 1958 ιδρύθηκε η εφημερίδα «Νότιος Αμερική», από την Πολ. Μποσκαΐνου και ο «Ελληνισμός» από τον Δημ. Ρούτση.
Γι’ αυτό ο Αργεντινός εθνικός ποιητής και ένας των σημαντικότερων ποιητών της Ν. Αμερικής, που ήταν και μέλος του Αργεντινού Κοινοβουλίου Αντράντε Ολεγκάριο (1841-1882), ο οποίος ύμνησε τις ομορφιές της πατρίδος του, έγραψε έργα εμπνευσμένα από την Ελλάδα («Ατλαντίς», 1881 και «Προμηθεύς», 1877), στα οποία εκφράζει τους πόθους των λαών της Λατινικής Αμερικής. Ενώ ένα από τα ωραιότερα γλυπτά έργα-δημόσια μνημεία που ευρίσκονται στην Αργεντινή, είναι ο «Θνήσκων Κένταυρος», έργο του Γάλλου γλύπτου Μπουρντέλ.
Αλλά και ο βραβευμένος με Όσκαρ Αργεντινός συνθέτης Γκουστάβο Σανταολάγια είχε δηλώσει το 2009: «Προσωπικά νοιώθω την ύπαρξη μιας υπόγειας σύνδεσης μεταξύ Ελλάδος-Αργεντινής, μεταξύ των δύο πολιτισμών.
Νοιώθω πως η μουσική μας συγγενεύει κάπως με την δική σας και την συγγένεια την εντοπίζω ανάμεσα στο τάνγκο και στο ρεμπέτικο… Ίσως να υπάρχουν κοινές πηγές. Οι μουσικές και των δύο είναι πιο συναισθηματικές, κάπως σκοτεινές και θλιμμένες, και τα δύο ιδιώματα αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο την μελαγχολία.
Υπάρχει ένα περίεργο αίσθημα κενότητος που δεν μπορώ να το περιγράψω. Μου αρέσει ο Μ. Θεοδωράκης, ενώ παλαιότερα ήμουν φανατικός των Aphrodite’s Child του Β. Παπαθανασίου. Ο δίσκος τους “666″ είναι από τους αγαπημένους μου. Μου αρέσουν επίσης πολύ τα ρεμπέτικα. Στην συλλογή των οργάνων μου έχω – εννοείται – και το μπουζούκι. Εάν το χρησιμοποιούσα στην ταινία, θα το έπαιζα βέβαια με τον δικό μου τελείως διαφορετικό τρόπο» – βλ. σχ. εφημ. «Εποχή», Ιούνιος 2009.
Η Αργεντινή συνδέεται και με την Θράκη, κυρίως δια μέσου του ιδιοφυούς επιχειρηματία και ευπατρίδη, Ευγένιου Ευγενίδη (εκ Διδυμοτείχου) ο οποίος – μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – συνέδεσε ατμοπλοϊκώς την Νότιο Αφρική με την Νότιο Αμερική! Εν τέλει, εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή, απ’ όπου ο οξυδερκής επιχειρηματίας διείδε το ισχυρό μεταναστευτικό ρεύμα κι εστράφη στην ναυτιλία των υπερωκεανίων.
Η ελληνική κοινότητα του Μπουένος Άιρες από το 1911 είχε εκκλησία, σχολείο και νοσοκομείο! Στην απογραφή του 1963 οι Έλληνες της Αργεντινής ήσαν 43.000 (η πολυπληθέστερη εθνότητα μετά τους εντοπίους, τους Ιταλούς και τους Εβραίους). Την δεκαετία του 1950-60 ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν συνεχώς. Ζούσε κυρίως σε 8 κοινότητες (οι παλαιότερες: Δυο στο Μπουένος Άιρες, μια στο Βερίσσο και μια στο Ρεμέντιος ντε Εσκαλάντα), είχε αναπτύξει 21 κοινωφελείς οργανώσεις, εκκλησιαζόταν σε 6 εκκλησιές και λειτουργούσε 5 σχολεία!
 |
| Boca Juniors |
Σήμερα, ο απόδημος ελληνισμός στην Αργεντινή υπολογίζεται σε 20.000 ανθρώπους. Η δε δρ. Χρ. Τσαρδίκου (πρόεδρος του «Νόστος» Μπουένος Άιρες) δημιούργησε έδρα Ελληνικών Σπουδών σε μεγάλο πανεπιστήμιο της αργεντίνικης πρωτεύουσας.
Το 2009 η Ένωση Συγγραφέων Αργεντινής έδωσε το α΄ διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας στην Ελλάδα και στον Πέτρο Κασιμάτη, κατά τον διεθνή διαγωνισμό «Ο Ελληνισμός και ο Μέγας Αλέξανδρος», που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την ελληνική πολιτιστική οργάνωση «Νόστος».
Στο Μπουένος Άιρες μέσα σ’ ένα καφενείο, του Χιώτη Α. Ζέππου, τρεις Έλληνες της διασποράς, ο Σαμιώτης Κώστας Καρούλιας (πρόγονος του παλαίμαχου ποδοσφαιριστή και νυν προπονητή Νίκου Καρούλια), ο Σιάκης από την Βυτίνα (Αρκαδίας) και ο Σπ. Σπυριδάκης ίδρυσαν την ποδοσφαιρική ομάδα-καμάρι της Αργεντινής, την «Boca Juniors»!
Μάλιστα ο Κ. Καρούλιας ίδρυσε και τον προσκοπισμό στην Αργεντινή! Ενώ ο Σπυριδάκης, που έφθασε στην Αργεντινή απ’ τ’ Αναφιώτικα της Πλάκας, είχε πρωτοστατήσει και στην ανέγερση του πρώτου ορθόδοξου ναού στην περιοχή.
- Επιμέλεια άρθρου, Μαρία Παπαδοπούλου
Αντλήθηκαν πληροφορίες απο:
- Γκαλεάνο Εδ. «Πηγές από Μνήμες Φωτιάς – Τα πρόσωπα και οι μάσκες», μτφρ. Ισμ. Κανσή, εκδ. «Εξά¬ντας», 1987.
- Δαμηλάκου Μ. «Έλληνες μετανάστες στην Αργεντινή (1900-1970): Διαδικασίες συγκρότησης και μετασχηματισμοί μιας μεταναστευτικής κοινότητας», Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, 2004.
- Εθνική Ελληνική Επιτροπή Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου «Αργεντινή-Χιλή από οικονομικής απόψεως», Αθήναι, 1961.
- Καμηλιέρης Σπ. «Το γενικόν εμπόριον της Αργεντινής Δημοκρατίας και η οικονομική εξέλιξις της χώρας κατά τα τελευταία έτη», Μπ. Άυρες, 1938.
- Κατσόμαλος Β. «Αργεντίνα, Χιλή-Ουρουγουάη-Βραζιλία και οι Έλληνες», Μπ. Άυρες, 1972.
- Κουτάντος Δημ. «Λέξεις που μυρίζουν θάλασσα (Ελληνικές λέξεις στα πορτογαλικά)».
- Λεκάκης Γ. «Ήπειρος, η γωνιά που πέτρωσε στο 5…», βιβλίο (620 σελίδων), το οποίο κυκλοφόρησε μαζί με 4 CDs με ηπειρώτικη μουσική και ένα Cdrom. Έκδ. RiA Music & Multimedia Education Engineering (εκδ. «Πολυμέσα Εκπαιδευτική Μηχανική»), 1998. Του ιδίου: «Ο Τύπος την εποχή Πλάτωνος Δρακούλη», εισήγηση στο συνέδριο για τον Πλ. Δρακούλη, που έγινε στην Ιθάκη, το 2009.
- Πετρίδης Ζ. Π. «Οδύσσεια – Μια ναυτική εποποιία προϊστορικών Ελλήνων εις την Αμερικήν», 1994.
- Ποιμενίδης Κ. Ι. «Συνοπτική εικών της Αργεντινής Δημοκρατίας», εν Αθήναις, 1926.
- Τρακάδα Κυρ. «Αγαπημένη μου Αργεντινή-Από την Παταγονία στη Σάμο με αγάπη», εκδ. «Νοσταλγία», 2010. Της ιδίας «Μπόκα-τζούνιορ-Αιγαίο: Αυτά που μας ενώνουν».
- Τριανταφυλλίδης Μαν. «Έλληνες της Αμερικής», 1952.
- Χουρμουζιάδης Γ. “La cultura de Grecia”, Μπουένος Άυρες Αργεντινή, 1972.
- Χρηστοφής Χρ. «Η Αργεντινή δημοκρατία και το ελληνικό εμπόριον υπό έποψιν ναυτιλίας, μεταναστεύσεως, συναλλαγών», εν Αθήναις, 1991.
- “Grecia-datos informativos sebu su economia nauonal con la Republica Argentina”, Μπ. Άυρες, 1936.
- himara.gr
- www.neb.gr
- apodyoptes.com
- www.perseus.tufts.edu
- www.lexigram.gr
