Ο Ρήγας Βελεστινλής, ή Ρήγας Φεραίος, (1757 - 24 Ιουνίου 1798) είναι ο συγγραφέας του βιβλίου "Φυσικής απάνθισμα", που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1790. Ο πλήρης τίτλος είναι: "Φυσικής απάνθισμα δια τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας εκ της Γερμανικής και Γαλλικής διαλέκτου ερρανισθέν παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού. Ούτινος αναλώμασιν εξεδόθη, προς ωφέλειαν των ομογενών. Εν Βιέννη, εκ της Τυπογραφίας του Ευγενούς Τραττνερ, 1790".
Στην αρχή είναι η αφιέρωση του Ρήγα στον Χριστόδουλο Κιρλιάνο, Βαρώνο Λάνγγενφελδ, του οποίου ήταν κατά την μετάβαση στη Βιέννη το 1790 διερμηνέας και γραμματέας του.
Μετά είναι ο πρόλογος του Ρήγα "Προς τους αναγνώστας",σελ. στ΄-θ΄, όπου τονίζει ότι αντί να μεμψιμοιρεί για την κατάσταση του Γένους του προσπάθησε να απανθίσει από γερμανικά και γαλλικά βιβλία "τα ουσιωδέστερα της φυσικής ιστορίας" σε απλή γλώσσα, σε "απλούν ύφος" όπως γράφει, με σκοπό να βοηθήσει "να αναλάβη το πεπτωκός Ελληνικόν γένος".
Επίσης στη σελίδα ι΄περιέχονται και δύο επιγράμματα, του Κωνσταντίνου Θετταλού και του Γεωργίου Βεντότη (1757-1795)
Το βιβλίο συνολικά αποτελείται από 24 κεφάλαια και έχει 180 σελίδες. Κεφάλαιον Α΄, Περί σελήνης Κεφάλαιον Β΄, Περί αστέρων Κεφάλαιον Γ', Περί πλανητών Κεφάλαιον Δ΄, Περί γης Κεφάλαιον Ε΄, Περί των Ακολουθιών τη γη Κεφάλαιον ΣΤ΄, Περί ηλίου Κεφάλαιον Ζ΄, Περί αέρος Κεφάλαιον Η΄, Περί ύδατος Κεφάλαιον Θ΄, Περί παλιρροιών ήτοι ρευμάτων θαλάσσης Κεφάλαιον Ι΄, Περί πυρός, Κεφάλαιον ΙΑ΄, Περί των αναθυμιάσεων της γης Κεφάλαιον ΙΒ΄, Περί κατεχνιάς και συννέφων Κεφάλαιον ΙΓ΄, Περί βροχής Κεφάλαιον ΙΔ΄, Περί χιόνος και χαλάζης Κεφάλαιον ΙΕ΄, Περί δρόσου και πάχνης Κεφάλαιον ΙΣΤ΄, Περί αστραπής και βροντής Κεφάλαιον ΙΖ΄, Περί ανέμων Κεφάλαιον ΙΗ΄. Περί πυρίνων φαινομένων εν τω αέρι Κεφάλαιον ΙΘ΄, Περί μετάλλων Κεφάλαιον Κ΄, Περί δένδρων και φυτών Κεφάλαιον ΚΑ΄, Περί σκωλήκων και φλέτρων Κεφάλαιον ΚΒ΄, Περί ψαρίων και οστρακοδέρμων Κεφάλαιον ΚΓ΄, Περί πουλίων Κεφάλαιον ΚΔ΄, Περί ανθρώπου ζών και ετέρων τινών.
Όπως έχουν δείξει οι πρόσφατες έρευνες του Δημητρίου Καραμπερόπουλου,("Η Γαλλική encyclopedie ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα Φυσικής απάνθισμα", στο Ο ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128), το μεγαλύτερο μέρος είναι μετάφραση από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Dinterot και D' Alembert, που είχε αρχίσει να εκδίδεται το 1751.
Το βιβλίο συνολικά αποτελείται από 24 κεφάλαια και έχει 180 σελίδες. Κεφάλαιον Α΄, Περί σελήνης Κεφάλαιον Β΄, Περί αστέρων Κεφάλαιον Γ', Περί πλανητών Κεφάλαιον Δ΄, Περί γης Κεφάλαιον Ε΄, Περί των Ακολουθιών τη γη Κεφάλαιον ΣΤ΄, Περί ηλίου Κεφάλαιον Ζ΄, Περί αέρος Κεφάλαιον Η΄, Περί ύδατος Κεφάλαιον Θ΄, Περί παλιρροιών ήτοι ρευμάτων θαλάσσης Κεφάλαιον Ι΄, Περί πυρός, Κεφάλαιον ΙΑ΄, Περί των αναθυμιάσεων της γης Κεφάλαιον ΙΒ΄, Περί κατεχνιάς και συννέφων Κεφάλαιον ΙΓ΄, Περί βροχής Κεφάλαιον ΙΔ΄, Περί χιόνος και χαλάζης Κεφάλαιον ΙΕ΄, Περί δρόσου και πάχνης Κεφάλαιον ΙΣΤ΄, Περί αστραπής και βροντής Κεφάλαιον ΙΖ΄, Περί ανέμων Κεφάλαιον ΙΗ΄. Περί πυρίνων φαινομένων εν τω αέρι Κεφάλαιον ΙΘ΄, Περί μετάλλων Κεφάλαιον Κ΄, Περί δένδρων και φυτών Κεφάλαιον ΚΑ΄, Περί σκωλήκων και φλέτρων Κεφάλαιον ΚΒ΄, Περί ψαρίων και οστρακοδέρμων Κεφάλαιον ΚΓ΄, Περί πουλίων Κεφάλαιον ΚΔ΄, Περί ανθρώπου ζών και ετέρων τινών.
Όπως έχουν δείξει οι πρόσφατες έρευνες του Δημητρίου Καραμπερόπουλου,("Η Γαλλική encyclopedie ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα Φυσικής απάνθισμα", στο Ο ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128), το μεγαλύτερο μέρος είναι μετάφραση από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Dinterot και D' Alembert, που είχε αρχίσει να εκδίδεται το 1751.
Κατ'αυτόν τον τρόπο αποδεικνύεται ότι ο Ρήγας μεταφέρει τη σημαντική επιστημονική γνώση στον ελληνικό χώρο με το βιβλίο αυτό για την καταπολέμηση της δεισιδαιμονίας και των προλήψεων.
"[Ρήγας] [...] Όθεν αν είχεν η σελήνη ανθρώπους επάνω της, εκείνοι οπού ήθελε κατοικούν εις το ένα ήμισύ της, ήθελαν έχη δεκαπέντε ημερών νύχτα, εν καιρώ οπού εις το άλλο μισόν της ήθελαν έχει δεκαπένε ημερών ημέραν οι άλλοι (ήγουν εις τους πόλους της) και πάλιν, όταν τριγυρίζη εις τον εαυτόν της η σελήνη, έχουν ετούτοι οπού είχον νύχτα ημέραν, και οι άλλοι μισοί έχουν νύχτα.
[μαθητής] Αυθέντη μου, με λέγετε πως κατοικούν άνθρωποι εις την σελήνην, λοιπόν αυτή κατά τον λόγον σας έπεται να είναι ένα σώμα καθώς και η γη μας.
[Ρήγας] Ναι (απεκρίθην) το πιστεύουν όλοι δια βέβαιον, πως η σελήνη είναι σώμα καθώς και η γη μας, [...]
[μαθητής] Σας παρακαλώ ας μη βάλωμεν κανέναν κάτοικον εις αυτούς τους δύο πλανήτες [τον Ερμή και τον Κρόνο], διατί θέλει ευρίσκονται ωσάν εις τον άδην, και να τυραννούνται οι μεν δια της φωτιάς, οι δε δια της ψύχρας. Προ πάντων όμως, αν είναι αυτού κάτοικοι, πρέπει να ζούν τρώγοντες αέραν, διατί είς τους Ερμήτας από την ζέστην θέλει καίγονται τα πωρικά, εις δε τους Κρονίους, θέλει ξεπαγιάζουν από την ψύχραν: ας μην τους αφήσωμεν λέγω τους δυστυχείς αυτούς μήτε με την διάνοιάν μας καν να μην υποφέρωμεν οπού να ευρίσκονται εις τοιαύτην παιδείαν.
[Ρήγας] Του λόγου σου κάμνεις τα συμπεράσματά σου ωσάν ένας κάτοικος της γης παιδί μου, ο οποίος μετρά τα αποτελέσματα και τα φαινόμενα των άλλων πλανητών, από όσα βλέπει εις τον εδικόν του και συγκρίνει με τον εαυτόν του και τους κατοίκους των. Άραγε δεν είναι δυνατόν να ευρίσκονται φυτεμένοι άνθρωποι εις κανέναν πλανήτην, και να ζούν μόνον με αέρα μην έχοντες χρείαν από φαγί; Και οι κάτοικοι του Ερμού να είναι μιας φύσεως που να ημπορούν να υποφέρουν την φωτιά, καθώς λέγουν πως και η σαλαμάνδρα ζη εις το πυρ; Και εκ του εναντίου πάλιν οι κάτοικοι του Κρόνου να έχουν δια τροφή τους κρύσταλλον και χιώνι και να ευρίσκονται πολλά καλά εις μιάν τοιαύτην ψύχραν;
[μαθητής] Όταν αυτό ήταν αυθέντη μου, ήθελε μας κλαίουν λοιπόν οι κάτοικοι του Ερμού, αν τους ήταν γνωστός ο πλανήτης μας, νομίζοντες πως ξεπαγιάζομεν από την ψύχραν και εκείνοι του Κρόνου ήθελε πιστεύουν πως αναλούμεν από την ζέστην.
[...]
[Ρήγας] Αν δεχθώμεν την υπόθεσην αυτήν, ήγουν πως ο θεός δεν έκτισε τίποτες του κάκου, οι πλανήτες πρέπει να αφορούν εις ένα τέλος [δηλαδή έναν σκοπό] και μίαν αιτίαν. Αμή πες με, διατί άλλο εκτίσθησαν; Κατά το παρόν ημείς δεν ιξεύρομεν να ωφεληθώμεν τίποτες απ’ αυτούς, όθεν πρέπει να ερευνήσωμεν εις τους ίδιους την αιτίαν δια την οποίαν εκτίσθησαν και δεν βλέπομεν άλλην οπού να μας πληροφορήσει τόσον, παρά αν ειπούμεν πως είναι κατοικημένοι. Συμπεραίνομεν έτι, ότι αφ ου είναι κατοικημένοι, εκτίσθησαν δι’ αυτό, και ότι έχουν οι κάτοικοί τους μίαν παρόμοιαν φύσιν και διάνοιαν με ημάς, και τελευταίον ότι, άνθρωποι μιας παρομοίας φύσεως με την εδικήν μας, ήθελαν γενή στάκτη και κονιορτός εις ένα λεπτόν κατοικούντες τον Ερμήν, ή ήθελαν ξεπαγιάσει εις τον Κρόνον [...]"
-------------------------------------------------
[μαθητής] Αυθέντη μου, με λέγετε πως κατοικούν άνθρωποι εις την σελήνην, λοιπόν αυτή κατά τον λόγον σας έπεται να είναι ένα σώμα καθώς και η γη μας.
[Ρήγας] Ναι (απεκρίθην) το πιστεύουν όλοι δια βέβαιον, πως η σελήνη είναι σώμα καθώς και η γη μας, [...]
[μαθητής] Σας παρακαλώ ας μη βάλωμεν κανέναν κάτοικον εις αυτούς τους δύο πλανήτες [τον Ερμή και τον Κρόνο], διατί θέλει ευρίσκονται ωσάν εις τον άδην, και να τυραννούνται οι μεν δια της φωτιάς, οι δε δια της ψύχρας. Προ πάντων όμως, αν είναι αυτού κάτοικοι, πρέπει να ζούν τρώγοντες αέραν, διατί είς τους Ερμήτας από την ζέστην θέλει καίγονται τα πωρικά, εις δε τους Κρονίους, θέλει ξεπαγιάζουν από την ψύχραν: ας μην τους αφήσωμεν λέγω τους δυστυχείς αυτούς μήτε με την διάνοιάν μας καν να μην υποφέρωμεν οπού να ευρίσκονται εις τοιαύτην παιδείαν.
[Ρήγας] Του λόγου σου κάμνεις τα συμπεράσματά σου ωσάν ένας κάτοικος της γης παιδί μου, ο οποίος μετρά τα αποτελέσματα και τα φαινόμενα των άλλων πλανητών, από όσα βλέπει εις τον εδικόν του και συγκρίνει με τον εαυτόν του και τους κατοίκους των. Άραγε δεν είναι δυνατόν να ευρίσκονται φυτεμένοι άνθρωποι εις κανέναν πλανήτην, και να ζούν μόνον με αέρα μην έχοντες χρείαν από φαγί; Και οι κάτοικοι του Ερμού να είναι μιας φύσεως που να ημπορούν να υποφέρουν την φωτιά, καθώς λέγουν πως και η σαλαμάνδρα ζη εις το πυρ; Και εκ του εναντίου πάλιν οι κάτοικοι του Κρόνου να έχουν δια τροφή τους κρύσταλλον και χιώνι και να ευρίσκονται πολλά καλά εις μιάν τοιαύτην ψύχραν;
[μαθητής] Όταν αυτό ήταν αυθέντη μου, ήθελε μας κλαίουν λοιπόν οι κάτοικοι του Ερμού, αν τους ήταν γνωστός ο πλανήτης μας, νομίζοντες πως ξεπαγιάζομεν από την ψύχραν και εκείνοι του Κρόνου ήθελε πιστεύουν πως αναλούμεν από την ζέστην.
[...]
[Ρήγας] Αν δεχθώμεν την υπόθεσην αυτήν, ήγουν πως ο θεός δεν έκτισε τίποτες του κάκου, οι πλανήτες πρέπει να αφορούν εις ένα τέλος [δηλαδή έναν σκοπό] και μίαν αιτίαν. Αμή πες με, διατί άλλο εκτίσθησαν; Κατά το παρόν ημείς δεν ιξεύρομεν να ωφεληθώμεν τίποτες απ’ αυτούς, όθεν πρέπει να ερευνήσωμεν εις τους ίδιους την αιτίαν δια την οποίαν εκτίσθησαν και δεν βλέπομεν άλλην οπού να μας πληροφορήσει τόσον, παρά αν ειπούμεν πως είναι κατοικημένοι. Συμπεραίνομεν έτι, ότι αφ ου είναι κατοικημένοι, εκτίσθησαν δι’ αυτό, και ότι έχουν οι κάτοικοί τους μίαν παρόμοιαν φύσιν και διάνοιαν με ημάς, και τελευταίον ότι, άνθρωποι μιας παρομοίας φύσεως με την εδικήν μας, ήθελαν γενή στάκτη και κονιορτός εις ένα λεπτόν κατοικούντες τον Ερμήν, ή ήθελαν ξεπαγιάσει εις τον Κρόνον [...]"
